ٽالمي
ٽالمي
ٽالمي (وفات 283 ق.م ):ٽالمي مقدونيه جي هڪ معزز خاندان جو فرد هو. پنهنجي فوجي پيشي وسيلي بيمثال ڪاميابيون حاصل ڪيون. سڪندراعظم جي جرنيل طور ڪم ڪندي هن هندستان جهڙي ڏورانهين ملڪ تائين سفر ڪيو. هن کي فوجي قابليت ڪري ڪيترن انعامن اڪرامن ۽ ٻلن سان نوازيو ويو. هُن ايران مان شادي ڪئي ۽ 323 ق.م ۾ مصر جو بادشاھ ٿيو. هن پاڻ کي مصر ۾ نه صرف هڪ قابل سفارتڪار ۽ منتظم طور پر هڪ بهادر سپاهيءَ طور به مڃرايو. هڪ عظيم الشان يوناني ثقافتي مرڪز ٺهرايائين. هڪ اهڙي گھراڻي جو بنياد رکيائين، جنهن اٽڪل ٽن سؤ سالن تائين مصر تي حڪومت ڪئي.
سڪندر جي وفات کان پوءِ جڏهن سندس جرنيلن پاڻ ۾ گڏجاڻي ڪري هن جي شهنشاهي پاڻ ۾ ورهائي کنئي تڏهن ٽالميءَ کي مصر ۾ اقتدار مليو. نالي ۾ ته اها سڪندر جي شهنشاهي برقرار رهي ۽ جرنيل هر ٽڪري تي منتظمن طور حڪومت ڪندا رهيا پر حقيقت ۾ ائين نه هو. انهن مان گهڻن منڍ کان ئي خودمختياري حاصل ڪرڻ جي جدوجهد ڪئي ۽ سڪندراعظم کان پوءِ ڪيترائي خود مختيار حاڪم ٿيڻ ۾ ڪامياب ٿي ويا.
ٽالمي اقتدار جي اهڙين جنگين دوران، خبرداري سان پنهنجي لاءِ حڪمت عملي جوڙي ۽ پنهنجو سڄو ڌيان مصر تي قبضي ڪرڻ ۽ ان کي محفوظ ۽ مضبوط بڻائڻ تي لڳائي ڇڏيو پر انهيءَ هوندي به جڏهن کيس يقين ٿي ويندو هو ته فلاڻو نئون علائقو حاصل ڪرڻ سان سندس اقتدار کي هٿي ملندي ته ائين ڪرڻ ۾ دير نه ڪندو هو. مختلف زمانن ۾ هن صرف مصر پر قبرص، اڄوڪي لبيا ۽ سعودي عرب جي ڪجهه حصن، شام ۽ فلسطين اوڀرندي ايشيا مائينر ۽ ڪجهه يوناني شهرن تي حڪومت ڪئي. رهوڊس جي شهرين کيس ساتر (بچائيندڙ) جو خطاب ڏنو، ڇو ته هن سڪندر جي جرنيل اينٽي گونس خلاف سندن جدوجهد ۾ انهن جي مدد ڪئي هئي.
ٽالمي مصر تي پنهنجي قبضي کي سياسي معاهدن ۽ شادين وسيلي مضبوط رکيو. هن 321 ق. م ۾ يورپ جي مقدوني حاڪم جي ڌيءَ يوريدائس سان شادي ڪئي. هُن ٻي شادي 317 ق. م ۾ بيرينائس سان ڪئي، جيڪا ڪساندر جي پوٽي هئي. ڪساندر آخرڪار مقدونيه ۽ مصر جو بادشاھه ٿيو.
ٽالمي پنهنجي سڄي دؤر حڪومت ۾ فوج جو مکيه دارومدار يوناني سپاهين تي رکيو. هُن کين مصر ۾ زمينون ۽ ٻيون مراعاتون ڏئي پنهنجو وفادار بڻايو؛ ٻين يونانين کي به مصر ۾ آباد ٿيڻ لاءِ همٿايائين ۽ انهن مان ڪيترن کي ملڪ جي انتظامي عهدن تي مقرر ڪيائين. ٽالمي سڪندريه جي شهر کي، نئين گاديءَ جو هنڌ بنايو، جنهن شهر جو بنياد سڪندر 323 ق.م ۾ وڌو هو، اُتي هڪ عجائب گھر ۽ لائبريري ٺهرائي، جنهنڪري ڪيترا مشهور يوناني فيلسوف، دانشور، ليکڪ ۽ فنڪار اُتي آيا ۽ هي شهر سائنس ۽ واپار جو مرڪز بڻجي پيو. هن شهر جي لائيٽ هائوس (روشني گھر) کي قديم دنيا جي عجائبات مان هڪ ڪري ليکيو ويو. مصرين وٽ اقتدار نه رهيو هو ۽ هنن کي يونانين کي پنهنجي زمينن تي ڀاڱي ڀائيوار ڪرڻو پيو، ان هوندي به هنن پنهنجي زبان، ريتون رسمون ۽ مذهب برقرار رکيا. سندس عبادتگاهن کي بحال ڪيو ويو، جن کي اڳين حملي آورن برباد ڪري ڇڏيو هو، مصري ديوتائن کي نذرانا ڏئي، سندن قديمي مذهبي مهندارن جي همت افزائي ڪري مصرين جو دليون فتح ڪيون ويون. ٽالمي مصر جي اڳوڻي گاديءَ واري هنڌ ميمفس ۾ هڪ نئين مذهبي فرقي جو بنياد وڌو، جيڪو گڏيل يوناني ۽ مصري ديوتا ساراپس جي عبادت تي ٻڌل هو. ٽالميءَ جي وفات پڄاڻان مصرين کيس ديوتا جو درجو ڏنو. ٽالميءَ کان پوءِ سندس وارثن جي هڪ ڊگھي قطار آهي جن مصر تي حڪومت ڪئي، انهن سڀني جو لقب به ٽالمي هو، جن مان آخري حڪمران قلوپطره هئي.
پنهنجي ڊگھي دور حڪومت ۾ ٽالمين يوناني ثقافت کي نه صرف محفوظ رکيو، پر ان کي سگھارو ڪيو ۽ پکيڙيو. ان کان به اهم ڳالهه اِها آهي ته هنن سڪندريه ۾ هڪ اهڙو علمي مرڪز قائم ڪيو، جنهن قديم دنيا تي نه صرف پنهنجا اثر وڌا، پر پنهنجي علم سان به روشن رکيو ۽ اڄ ڏينهن تائين اهو مرڪز دانشورن ۽ فيلسوفن لاءِ ڪشش جو باعث بڻيل آهي.
لفظ ٽالميھيٺين داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي