ائٽڪن اِي ايڇ

ائٽڪن، اِي. ايڇ (Edward Hamilton Aitken ):سنڌ جي گزيٽيئر جو مرتب اي. ايڇ ائٽڪن، 16 آگسٽ 1851ع تي ساتر، ڀارت ۾ پيدا ٿيو. بنيادي تعليم ڀارت ۾ پنهنجي والد کان ورتائين. بي. اي ۽ ايم. اي بمبئي يونيورسٽيءَ مان فرسٽ ڪلاس ۾ پاس ڪيائين. هندي ۽ انگريزيءَ کان سواءِ لاطيني ۽ يوناني ٻوليون به سٺي نموني ڄاڻندو هو. 1876ع ۾ گورنمينٽ آف ممبئيءَ جي Customs and Salts Department ۾ نوڪريءَ جي شروعات ڪيائين ۽ مختلف شهرن ۾ خدمتون سرانجام ڏنائين. مئي 1903ع ۾ کيس ڪراچيءَ بدلي ڪري ڪسٽم ۽ سالٽ کاتي جو چيف ڪليڪٽر مقرر ڪيو ويو. جيتوڻيڪ سنڌ جو پهريون مڪمل گزيٽيئر اي. ڊبليو هگس 1876ع ۾ مرتب ڪيو هو، پر ان ۾ ڪيترين شين جي کوٽ جي ڪري هڪ مڪمل گزيٽيئر جي ضرورت محسوس ڪئي وئي. خاص طور تي ان وقت جي سنڌ جي ڪمشنر سر ايوان جيمس ان مسئلي ۾ تمام گهڻي دلچسپي ورتي. نيٺ بنجمين ايڊمن برنيڊن کي 15 نومبر 1904ع تي سنڌ جي ضلعن جي گزيٽيئر ترتيب ڏيڻ لاءِ مقرر ڪيو ويو. مسٽر بينجمن ٿوري وقت ۾ ڪجهه مواد به گڏ ڪري ورتو. خيال هو ته هو هر ضلعي جو گزيٽيئر ٻن ٻن جلدن ۾ تيار ڪندو. حيدرآباد بابت مواد گڏ ڪندي مسٽر بينجمن برنيڊ جي طبيعت خراب ٿي وئي، جنهن ڪري هو موڪل تي لنڊن روانو ٿي ويو ۽ سڄي ڪم جي چارج مسٽر اي. ايڇ ائٽڪن کي ڏني وئي.
مسٽر ائٽڪن اڳ گڏ ٿيل مواد کي ٻيهر ترتيب ڏني، ورجاءَ وارو مواد مسودي مان ڪڍيو ويو. 1907ع ۾ نئين ترتيب ۽ مواد سان گزيٽيئر شايع ٿيو، جنهن جي جلد- A کي ٻن حصن ۾ ورهايو ويو ۽ جلد- B کي ڪيترن حصن ۾ آڻي ضلعي گزيٽيئر جي. ڊبليو سمٿ (J.W.Smith) ترتيب ڏنو. گزيٽيئر جي پهرئين حصي ۾ صوبائي معلومات جو مواد رکيو ويو، جنهن ۾ سنڌ جي آرڪيالاجي، زدامت (اينيڪئٽي) جاگرافي ۽ تاريخ جو مواد شامل هو، جڏهن ته ضلعي مواد واري حصي ۾ واپار، انڊسٽري، تعليم، صحت، روينيو، عام تعلقات، قبيلا، قومون ۽ تاريخي جايون شامل ڪيون ويون. جلد- B جي ضلعن جي لحاظ کان ترتيب هيٺينءَ ريت رکي وئي:
(1)V.B - 1 Karachi District (1920)
(2) B – 2 Hyderabad District (1920)
(3) B – 3 Sukkur District (1919)
(4) B – 4 Larkana Distrcit (1919)
(5) B – 5 Nawabshah District (1920)
(6) B – 6 Thar and Parkar District (1919)
(7) B – 7 Upper Sindh Frontier District (1919)
ضلعي گزيٽيئرن مان جتي ان دور جي تعليم، صحت، تجارت، زراعت ۽ لوڪل گورنمينٽ وغيره جي خبر پوي ٿي، اتي مشهور ماڻهن ۽ مشهور ماڳن جي معلومات به ملي ٿي. مسٽر ائٽڪن جيتوڻيڪ گزيٽيئر تي ڪم نه ڪيو هو، پر بعد ۾ اهڙي ذميواري ملڻ تي هن ڪافي محنت ڪئي ۽ مواد جي سهيڙ جي خوبين ۽ خامين جي ذميواري پاڻ تي کنئي. اهو ئي سبب آهي ته سڄي هندستان ۾ شايع ٿيل گزيٽيئرن ۾ ائٽڪن جي گزيٽيئر کي وڏي اهميت حاصل آهي. آگسٽ 1906ع ۾اي. ايڇ ائٽڪن نوڪريءَ تان رٽائر ٿيو ۽ ’Eho‘ جي نالي سان هندستان جي نيچرل هسٽريءَ بابت لکندو رهيو. 1907ع ۾ هندستان کي الوداع ڪري برطانيه روانو ٿي ويو، جتي ايڊن برگ ۾ 1909ع ۾ وفات ڪيائين. سندس ڪيترائي ڪتاب شايع ٿيل آهن، جن مان هيٺيان اهم آهن:
The Tribes an any Frontier
An Indian Matura list’s Foreign Pding (1883)
Behind the Bungalow (1894)
The Naturalist on the Prowl (1894)
The Common Birds of Bombay (1900)

داخلا ۾ استعمال ٿيل تاريخون

16.08.1851  عيسوي

ايڇ ائٽڪن ، 16 آگسٽ 1851ع تي ساتر ، ڀارت ۾ پيدا ٿيو .

00.00.1909  عيسوي

اي . ايڇ ائٽڪن ايڊن برگ ۾ 1909ع ۾ وفات ڪئي.

شخصيتون - ڀاڱي جون ٻِيون داخلائون