(اَلي (زيور جو قسم
الي
اَلِي:هڪ قسم جو ڳهه، جيڪو ڪنواريون ڇوڪريون سينگار خاطر پيشانيءَ تي پائينديون آهن. چانديءَ يا سون جو جڙاءَ دار ٽِڪو، جيڪو نراڙ جي مٿان وارن ۾ اهڙيءَ طرح اٽڪائجي، جيئن ٽِڪو نراڙ تي بيهي. اَلي، سون ۽ چانديءَ مان جُڙي ٿي. سنڌ جي مڙني علائقن ۾ عورتون پائينديون آهن، پر خاص طرح ٿر، لاڙ ۽ جابلو علائقن جون عورتون پائينديون آهن. اَلِي گهڻو ڪري ڪنواريون ڇوڪريون پائينديون آهن. وارن جي وچ مان سِينڌ ڪڍي، مينڍيون ويڙهينديون آهن ۽ ٻالڪپڻ کان مينڍيون ويڙهڻ واريءَ عمر تائين اَلي پائينديون آهن.
اَليءَ جي گهاڙيٽي لاءِ سونارا هيٺين ترتيب ڪم آڻيندا آهن: پهريائين سون يا چانديءَ جي پَتريءَ جي ڪَٽائي ڪري، سِيلَ ۽ چنڊ ٺاهي، ان مٿان پنجن ڪنڊن وارو تارو ٺاهيندا ۽ ريهه سان پتريءَ تي لڳائيندا آهن. پوءِ ان تي ”ڀَڃَڻِ“ واهي، نوشادر ٻُرڪي، پاڻيءَ ۾ اُجهائيندا آهن.
ٻئي مرحلي ۾ سِيلَ جون گُريون ٺاهي، پاسي جي ڪناري تي مُنڊي ساڌي، ”ڀڃڻ“ واهي، چانديءَ جي کَٽيءَ ۾ وجهندا آهن. صاف ٿيڻ کان پوءِ انهيءَ تي وينجهرُ ٽِڪُن جو جڙاءُ ڪندو آهي. وينجهر اَليءَ کي وڌيڪ سهڻي بنائڻ لاءِ ان تي سينڌر پڻ ٻُرڪيندو آهي.
ٻار ڄمڻ جي ريتن رسمن ۾ ۽ نياڻيءَ ڄمڻ تي ٻئي سامان سان گڏ اَلي به نياڻيءَ لاءِ آڻين. ستين ڏينهن ڇٽيءَ تي ڇوڪريءَ کي اَلِي پارائڻ جو سوڻ ڪن. انهيءَ موقعي تي وڏڙيون ڪوڏاڻا چون:
آءٌ ته منهنجي مائي،
امان، تنهنجي ته عزت ساڻ وڏائي!
راڻي، تون ته خانِڻِ آهين ڄائي،
تنهنجي ته اَلِيءَ جهرمر لائي!
جنهن ۾ جرڪن ٻُڙا لال.
امڙ تون ته سُگهڙ ٿيندئينءَ زال!
لفظ اليھيٺين داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي